شیوه رازی و بناهای این شیوه
در پایان قرن چهارم هجری، فخرالدوله دیلمی شروع به کشیدن دیوار مسجد کرد ولی ناتمام ماند. به علت آسیب دیدگی مسجد در اواخر قرن چهارم توسط افراد، خیر مناره مسجد تعمیر و تجدید بنا شد. طاق هارونی در قسمت شرقی مسجد قرار گرفته و به فاصله‌ای از طاق هارونی در قسمت جنوب صحن مسجد بر روی چهار طاقی آتشکده مقصوره بزرگ یا مقصوره خُمارتاشی ساخته شده . این مقصوره را امیر خمارتاش در اول قرن ششم هجری آغاز به ساختمان کرد و طی نه سال به پایان رسانید. بر فراز مقصوره خمارتاشی، گنبد عظیم است. گنبد یک پوسته و شنگه آن برای این منظور بوده که پوسته دوم بر روی آن سوار شود که بعدها از پوسته دوم منصرف و پوسته اول را کاشی‌کاری کرده اند.
مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان این مسجد که عمری هزارساله دارد، موزه‌ای از تاریخ معماری اسلامی در ایران است. زیرا آثار و تزیینات و بنای مسجد از سبک خراسانی و احتمالاً فراتر از آن شروع و تا قاجاریه ادامه می‌یابد و چون سبک یا شیوه رازی در آن غالب است، لذا آن را جزو بناهای شیوه رازی می‌دانند.
ابتدا تصور می‌رفت که این مسجد در زمان سلجوقیان پی ریزی شده ولی با کاوش‌هایی که در گوشه و کنار این مسجد به ویژه در قسمت‌های جنوبی آن به عمل آمده، معلوم شده که مسجد ابتدا شیوه خراسانی داشته و سپس مسجد که آسیب دیده بود، در زمان آل بویه با تغییراتی مجدداً دوباره سازی شد و در زمان سلجوقیان مسجد جدیدی احداث گردید. این مسجد تا کنون از حوادث روزگار در امان مانده است.
سبک ساخت
مسجد به صورت چهار ایوانی (یکی از شیوه‌های رازی) است و اطراف و پشت ایوان‌های آن را شبستان‌هایی که در دوره‌های مختلف به ویژه سلجوقی احداث شده، احاطه کرده است. اوج هنر و زیبایی شیوه آذری مخصوصاً کاشی‌های معرّق بسیار جالب و محراب گچبری شبستان اولجایتو (سلطان محمد خدابنده ) از شاهکارهای هنری این مسجد است. مسجد دارای دو گنبد شمالی و جنوبی است. گنبد جنوبی مربوط به خواجه نظام الملک وزیر با تدبیر ملکشاه سلجوقی است و متعلق به قرن پنجم است.
گنبد آن دو پوسته و ارتفاع پوسته داخلی آن ۲۳ متر است و دارای محرابی در زیر گنبد است که بر روی محراب‌های قبلی ساخته شده است. گنبد و زیرگنبد آن، فاقد کاشی‌کاری است و منحصراً از آجر تزیین شده که یکی از مشخصات شیوه رازی است. در جلوی گنبد جنوبی‌ایوانی اضافه شده که به نام صفه یا ایوان صاحب معروف شده است.
برچسب: ،
